ASYA’NIN GÖMÜLMÜŞ ŞARKISI: GANDHİ

Zamanın haşmetli Britanya Krallığını çaresiz, hareketsiz ve sersefil bir halde bırakan meşhur “sivil itaatsizlik” hareketinin lideri, insanlığın büyük evlatlarından, Mohandas Karamchand Gandhi (1869-1948). Bilinen lakabıyla Mahatma (yüce ruhlu) Gandhi…

Hayal dünyalarımızı süsleyen büyüleyici Hint yarımadası imajının aksine, satrançtan yoga ve meditasyona, ondalık sistemden tavuğun evcilleştirilip besin olarak kullanılmasına, pamuklu dokuma giysilerden daha bilmem hangi kolaylıklara kadar medeniyetin serpilmesine ön ayak olan buluşlarıyla okyanusa uzanan Hindistan…

Yüzde 80 Hindu ve yüzde 13 Müslüman nüfusu barındıran, Sihizm ve Jainiz’in doğduğu mekân. Budistler, Zerdüştler, Yahudiler, Bahailerle birlikte rengârenk bir dinler mozayiği sergileyen Hindistan…

Bunları sıralamamızın sebebi, amansız bir mücadele ile ömrünü ülkesinin insanına vakfeden yüce ruhlu insanın hayat sürdüğü ortamı az çok zihinlerde canlandırmak içindir.

Kaşarlanmış Bir İyimser

Gandhi’nin büyük bir hayranı olan Albert Einstein’ın değerlendirmesindeki isabeti bu yazıyı okuduktan sonra sizler de tasdik edeceksiniz: “Gandhi’nin düşünen insanlar üzerinde bıraktığı ahlaki etki, kaba gücün gözde çok büyütüldüğü günümüzde, göründüğünden çok daha kalıcı olacağa benzer. Kaderin gelecek kuşaklara yol gösteren, böylesine parlak görüşlü bir insanı bize bağışlamasını bir talih saymalı ve şükran duymalıyız.”

Mahatma ise kendini şu cümlelerle tarif eder: “Ben kaşarlanmış bir iyimserim. Çünkü kendime inanıyorum. Ama size kesinkes zafere ulaşacağıma dair hiçbir delil gösteremem. Çünkü bütün çabalarıma rağmen, gerçeğin nerede saklı olduğunu bulamadım. Fakat bütün yaşamım boyunca yoksullardan, acı çekenlerden yana oldum.”

Gandhi’ye göre, değersiz insan yoktur. Ve insan asıl değerini kendini tanıyarak kazanır. “Bir insanın kendini sırtından görmesi imkânsızdır” der ve telafi için kendini kitapların dünyasına atar. Her ne kadar, yeterince kültürlü olmadığını, edebiyata dair pek az şey bildiğini söylese de ünü Tolstoy’un kulağına kadar gider.

Büyük Rus düşünürü ve romancısı 1919’da ölümünden birkaç ay önce genç Gandhi’ye kendi evrensel aşk kavramının bir öğrencisi gözüyle bakar. Gandhi de Tolstoy’un Hristiyanlıkla ilgili görüşlerine ilgiyle eğilir ve Hristiyanlığı araştırır. Kur’an çevirisini okur. Hindu felsefesini ve metinlerini özümlemeye çalışır. Bu araştırmaları esnasında bütün dinlerin özde doğru olduğu, fakat yanlış yorumlarla çarpıtıldığı sonucuna varır. Artık aşırı duygu ve tutkulardan kaçınmayı ve maddi değerlerin boyunduruğundan kurtulmayı hayatının felsefesi olarak benimser. Başkalarının inançlarını kendi çizgimizden aşağı görmek gibi bir lakaytlığı kabullenmez ve Hintlilerin gerçeği arayan, sevgi yasalarına boyun eğen insanlar olması doğrultusunda çaba harcar.

Asya’dan Esen Hoşgörü Meltemi

Başka inançlar karşısında duyduğumuz saygının bizi, onlardaki ayıpları görmekten alıkoyacağı fikrindedir Gandhi. İnandığımız şeylerin aksaklıklarını görmezlikten gelmemeliyiz. Fakat sırf bu yüzden inanca sırt çevirmek de gerekmez. Bütün dinleri tam bir tarafsızlıkla inceleyip geçerli yanlarını kendi dinimize katmamızda önemli bir mahzur görmez Gandhi, hatta bunu bir görev olarak benimser. Gerekçesi de hazırdır: Evet, ağaçların tek bir kökü vardır, fakat birçok dalları ve yaprakları olduğu gibi yaratıcı da bir tanedir ve varlıklar sayısızdır.

Gel gör ki bir taraftan da beyin törpüleyici bir soru kulağına fısıldanır: Mevcut dinlerden hangisine alkış tutmalı ki hataya düşülmüş olunmasın? Hem herkes, kendi dininin yüceliğine inanmaz mı? İşte Gandhi hoşgörünün zeminini buradan yola çıkarak hazırlar. İnsanın kendi inancı karşısında, der Gandhi, yüreğini yalınayak bırakmak değildir hoşgörü. İnançlar karşısında daha katışıksız bir sevgi duyup zeki bir davranış göstermek anlamını taşır. Bir başka deyişle, hoşgörü bize, konuya zekice yaklaşma ve rahatça kavrama gücü verir. Kendimizde başka inanışlar için hoşgörü uyandırırsak kendi inanışımızı daha gerçek bir temel üstüne oturtmuş oluruz.

Dinlerin kutsal kitaplarını inceleyen Gandhi yapacağı işler için yeterince bilgi devşirebileceğini düşünür, fakat işin hiç de umduğu gibi kolay olmadığını fark edince bunların kimi yerlerinde anlamadığı şeyler olduğunu ve yıllar sonra bile hala anlamadığını itiraf etmekten de kaçınmaz. Ama gözlemleri sonucunda öğrenmiştir ki anlamadığımız şeyleri yüzde yüz yanlış saymak doğru değildir. Çünkü önceleri takıldığımız noktalar zamanla gün gibi apaydınlık oluvermiştir. Yargılamada tarafsız olmak insana birçok zorluğu çözmede yardımcı olur. Dahası, eleştirirken bile incelik ve ılımlılıktan ayrılmamalıyızdır. Çünkü bu, geride hiçbir acı bırakmaz.

Gandhi her ne kadar siyasetten çok dinsel güdülerle yola çıkmışsa da ilahi gerçekleri toplumsal yaşantının güç koşulları içinde anlamlandırmaya çalışır. Dur durak bilmeden büyük acıları göğüsler bu uğurda. Batı’nın maddeci ve sömürgeci anlayışını eleştirir. Sanayileşme ve kentleşmenin olumsuz sonuçlarıyla modern devletin bireylerde yarattığı güvensizliği, şiddetin insan ilişkilerini nasıl tahrip ettiğini, ırkçılığın ne belalı bir şey olduğunu anlatır durur…

Gelin Odasına Giren Yavuklu

Diyebiliriz ki, Gandhi’nin en hoşgörülü günleri 1918 yılındadır. Dünya Savaşı, Avrupa ülkelerini karmakarışık bir duruma sokmuşken, o yurttaşlarıyla birlikte İngiltere’ye destek olmaya karar verir. Bunun karşılığında İngiltere, savaş sonrasında Hindistan illerine iç özgürlük tanıyacaktır. Türkiye, Müslümanlar için yüce bir ülke olduğundan Gandhi savaş sonrasında Türkiye’nin de parçalanmayacağına dair İngilizlerden söz ister. Gel gör ki zaferden sonra İngiltere verilmiş bütün sözlerini unutur.

Artık ip kopmuştur. Bundan sonra Gandhi’nin İngilizlerle hesaplaşması durmaksızın devam eder. Ve tabii ki yeni acılar, eziyetler ve hapis günleri de başlar. Nitekim 1919 Nisan ayı sonrası Amritsar’da düzenlenen bir toplantı esnasında İngiliz polisi silahsız halkın üzerine ateş açarak 400 kişinin ölümüne, yüzlerce insanın yaralanmasına sebep olur. Daha fazla kan dökülmemesi için direnişi durduran Gandhi, İngiliz okullarını, mahkemelerini ve de mağazalarını boykot etmeyi salık veren yeni bir girişimde bulunur. Bu eylemler halkın mücadele gücünü arttırır ve İngilizleri telaşa düşürür. Olacak olan olur ve Gandhi bozgunculukla, hükümeti devirmeye kalkışmakla suçlanarak, altı yıl hapse mahkûm edilir. Gandhi’nin bu gözdağından korkup geri adım atacağını zannedenler yanılırlar; “Bir yavuklu, gelin odasına girer gibi hapse girmeli” der ve duruşundan taviz vermez.

Mahkeme salonuna girdiğinde kalabalık bir halk kitlesi tarafından ayakta karşılanır. Duruşmada büyük bir soğukkanlılıkla İngiliz hükümetinin o güne dek yaptığı yanlışları bir bir sıralar. Mücadelesinin gerekçesi olarak da bu yanlışlıkları gösterir. “Beni salıverirseniz yine başlayacağım” demeyi de unutmaz. Yargıç, Gandhi’nin yüzüne karşı altı yıla mahkûm edildiğini açıklar. “Doğrusu küçük bir ceza bu. Ben daha ağırını bekliyordum” deyince, duruşma salonunu dolduran kalabalığın gözyaşları ve hürmet seremonisi Mahatma’yı daha bir yüceltir.

Khaddar Sevinci

Kan, akacak bir ark bulmuştur kendine artık. Pençap’ta, Amritsar’da kadın ve çocukların da içinde bulunduğu kimi başkaldırıcılar, barındıkları yerdeki bir İngiliz Generalin emriyle mitralyöz taramasından geçirilir. Ve yine yüzlerce ölü, binden fazla yaralı… İngiliz hükümeti yıllarca bu toplu kıyımları kabullenmez.

Hapis hayatı süren Gandhi, İngilizleri dehşete düşürecek, Hintlileri ise yeni bir mücadeleye sokacak müthiş kararını verir. Artık İngiliz malları boykot edilecektir. Her Hintli kendi kumaşını (Khaddar) kendi eliyle dokuyacaktır. Mesajı alan halk her yerde sevinç ateşleri yakar, yabancı malları ve kumaşları yok ederler.

1923 yılbaşında ağır bir hastalığa yakalanır Gandhi. Haftalarca ölüm kalım mücadelesi verir. Hint halkı onun için ulusal dua günleri düzenler. Genel Vali, parmaklıklar ardında ölmesinin doğuracağı karışıklıklardan korkarak onu koşulsuz olarak salıverir. Böylece Gandhi mahkûmiyetinin sadece iki yılını hapishanede geçirmiş olur.

Tuzlu Bir Yürüyüş

Tek tesellisi, yorulmak ve usanmak bilmeden içinde yaşattığı savaşma inancının devam ediyor oluşudur. Kafasında Hinduların, Sihlerin, Müslümanların birlik içinde yaşayacağı, aralarındaki düşmanlıkların yok edileceği bir Hindistan vardır. 1924-1925 yıllarında bu düşman kardeşler birbirleriyle kapıştığı zaman, tarafların barışması için 21 günlük açlık grevini başlatır.

Bir de “Tuz Yürüyüşü” adıyla bilinen 380 km’lik hac yolculuğu var ki, bununla kalabalıkların hayal dünyalarını daha sonra yapmayı planlayacağı eylemler için hazırlamayı amaçlamıştır. Geçip gittiği yerlerdeki insanlara söylevler döktürür. Bir elini havaya kaldırır ve diğeriyle tek tek parmaklarını göstererek “Bu ilk parmak horlanan kişilerin herkesle eşit olduğunu, ikincisi Hintlilerin işinin dokumacılık olduğunu, üçüncüsü afyon ve içkiye paydos, dördüncüsü Müslümanlarla Sihlerin kardeşliğini, beşincisi de kadınların eşitliğini haykırır. Bilek ise zor kullanmamaya çağrıdır” demektedir.

Nihayet okyanusun kıyısındaki Dandi’ye ulaşırlar ve burada tuz elde etmek için deniz suyu kaynatılır. Birçok Hintli aynı işi yapar. İç bölgelere gönderilen tuzlar açık artırmayla akıl almaz fiyatlarla satılır. Gandhi’yi takip eden istihbarat ve güvenlik güçleri şaşırıp kalırlar. Ve tabii tutuklamalar yine birbirini izler. Önce Nehru, ardından da Mahatma içeri alınır. Gandhi’nin tutuklandığı duyulunca bütün memlekette yeni bir yas başlatılır.

Bu arada halk yine deniz kıyılarına gidip tuz imalatına devam ediyordur. Polis de coplarla önlerine çıkan Hinduların başını gözünü yarmaya, kollarını bacaklarını kırmaya devam eder.

Şahsiyetini Terk Eden Avrupalı

Kendi topraklarında özgürce yaşamak uğruna ölümle yüz göz olan Hintlilerin artık İngilizleri memleketlerinde görmeye tahammülleri yoktur. Gandhi’ye hâlâ, “Niçin İngilizleri kovmak istiyorsunuz?” diye sorulunca da şu anlamlı ve yerinde cevabı verecektir:

“Nedeni çok basit. Yüzde yüz Avrupalılara özgü bu düşüncenin ilhamını bana İngilizlerin kendileri vermiştir. Benim düşüncem, kafam, uzun süre kaldığım Londra’da oluştu. Şunu öğrendim ki, hiçbir Avrupalı ulus bir başka ulusun insanları tarafından yönetilmeye, onların buyruğu altında ezilmeye katlanamaz. Bu ulusal onur ve bağımsızlık duygusu özellikle İngilizlerde çok gelişmiştir. Kendi evimde İngilizlerin olmasını istemiyorum, çünkü ben İngilizlere çok benziyorum. Eski Hintliler dünyanın yüzünde olan bitenle, hele siyaset ile hiç ilgilenmezlerdi. Atman, Brahma ve Tanrı coşkusu içinde kendilerinden geçerek evrenin ruhunda yitip erimekten başka bir düşünce beslemezlerdi. Hindistan’da bağdaş kuran İngiliz ve genellikle Batı kültürü bizim yaşam üzerindeki anlayışımızı, görüşümüzü değiştirdi. Bizim diyorum, yani aydınlardan söz ediyorum. Çünkü halk yığınları, Avrupa’nın bize gönderdiği özgürlük mesajlarına kulak kabartmamaktadır. Batı düşüncelerini benimseyen ilk Hintli ben oldum. Kardeşlerimden daha az Hintli olduğum için de onların yol göstericiliğini üstüme aldım.”

Bu sözleriyle Gandhi Hareketi denilen şeyin ne olduğunu da açıklamış olacaktır Mahatma. Bu, “Avrupalılığa kucak açmış Hintlilerin, Avrupalılıklarını unutmuş olan Avrupalılara karşı hareketidir… En aşırı İngiliz sever, benim gibi, İngiltere’ye karşı çıkmak zorundadır.” sözüyle de işin pratiğini açıklar.

Ölüm Orucundan Bağımsızlığa

İngiliz hükümeti de zamanla kendi içinde karışınca, Londra’da Gandhi’nin de katılacağı toplantılar düzenlenir. Aynı doğrultudaki beyanlarını burada da yineler Gandhi. Yurduna döndüğünde yapılacak seçimlerde halklar arasında ayrım yapılacağını duyunca İngiltere’ye bir mektup yazar ve davasının her şeyden önce din ve aktöre sorunu olduğunu, siyasal görüşünün bunun yanında bir hiç kaldığını, küçüklüğünden beri paryaların alınyazısıyla ilgili olduğunu ve eğer seçimlerde ayrılık yapılırsa ölümüne kadar açlık grevine gideceğini duyurur.

Ruh evreninde yaşamayı, sonsuzluğun yolunu araştırmayı her şeyden üstün tutan Hintlilere de benzer şeyler söyler: “Eğer tüm Hint mantığı, Hintlilerin bir bütün olduğunu, birbirinden ayrılamayacağını kabul etmeye hazır değilse hiç durmadan beni gözden çıkarmalı, kurban etmelidir.” Böylece benzerine az rastlanır bir cesur ve fedakâr lider örneği de sergiler.

Şunu tekrar söyleyelim ki Gandhi’nin hayatı Hindistan’daki Hindularla Müslümanların beraberce yaşamaları uğruna mücadele etmekle tükenmiştir. Siyasi amacı ise ülkesindeki İngiliz sömürgeciliğine barış yoluyla son vermektir. Bunun için oruç tutmuş, hapis yatmış ve birçok sıkıntı çekmiştir.

Sonunda İngilizler, Hindistan’ı kavgasız gürültüsüz terk edip gitmek zorunda kalmışlardır. Diğer yandan 1947 yılında biri Hindu (Hindistan), öbürü Müslüman (Pakistan) iki ayrı devlet kurulmuştur.

Mahatma iyice yaşlandığında, ölümünde sonra Gandhi’cilik, Gandhi tarikatı gibi şeylerden bahsedilmemesini tembihlemeyi de unutmaz. Kimseye öğretecek yeni bir şeyi olmadığını, ilahi yasalarla şiddetsizliğin başı ve sonu olmadığını, elinden geldiğince bunları hayata uyguladığını söyler.

İngiliz yazar George Orwell da onun barışseverliğinin ve hoşgörüsünün temelinde dinin bulunduğu düşüncesindedir. Bu eğiliminin bazı siyasi sonuçları elde etmesinde elverişli bir yöntem olduğunu da savunur.

E.M.Forster ise İngilizlerin bağımsızlık anlayışlarının temelinde kazanç elde etmek, insanlara egemen olmak düşüncesinin bulunduğunu, böylece de şiddetin, yasalara varıncaya kadar her alanda etki gösterdiğini ifade etmiştir. Zaten Gandhi’yi en çok ürküten de bu olmuştur: “İngilizlerin boyunduruğu altında yaşayacaksak, onları buradan kovalamak ne işe yarar”

Aldatıcılar Eninde Sonunda…

İnsanlığın büyük evladı, yüce ruhlu Gandhi, 30 Ocak 1948 günü ne acıdır ki, bir Hintlinin dost kurşunuyla mücadelesinin son demini tüketir. Bu esnada yanında hiçbir koruma yoktur.

Hindistan’ın özgürlüğü için İngiltere’deki kamuoyu bizzat Gandhi’nin kişisel etkisiyle oluşmuştur. Bu da onun inatla fakat kinsiz, şiddetsiz, hoşgörüyle yürüttüğü mücadelenin hem haklılığını hem de ne kadar doğru olduğunu ortaya koymuştur. Hindularla Müslümanların ayrılmasını ise bir canlı varlığın ikiye parçalanması kadar üzüntü ve acı verici bulmuştur. Ömrünün kalan bir yılını da onları uzlaştırmak uğruna tüketmiştir. Doğumunun 100. yıldönümünde (1969) İngiltere’de anısına bir heykel dikilecek derecede dünya halklarında köklü izler bırakır Mahatma Gandhi.

Artık bize düşen elimizi vicdanımıza koyup bir durum değerlendirmesi yapmaktır: Ne haldeyiz? Nereye doğru gidiyoruz? Einstein gibi söylersek “kaba gücün gözde çok büyütüldüğü günümüzde” hadiselerin gelişimine etki edecek bir “Gandhi etkisine” ihtiyacımız var. Keşke bu etkinin zalim yöneticilerin boyunduruğundaki her toplumda bir karşılığı olsa!

Sivil, itaatsiz, hoşgörülü, halkına karşı içten… Evet, Gandhi’nin bu kaldıraçlarla araladığı bağımsızlık kapısından girmiştir Hint halkı. Ve ölümsüz liderlerinin sesi vicdanlarda yankılanmaya devam edecektir: “Aldatıcılar eninde sonunda kendilerini aldatmış olur!”

Kaynaklar:
Gandhi ya da Hint Kirazının Gölgesinde, Salâh Birsel;
Komik İtaatsizlik, A. Turan Alkan, Türk Edebiyatı, Ocak-1995;
Ana Britanicca, Gandhi maddesi.